Tree Centre Opheusden (TCO) deelt in dit Verkiezingsmanifest onze voornaamste uitgangspunten en ontwikkelingen in de sector met de samenleving, mede in het licht van de gemeenteraadsverkiezingen op woensdag 18 maart 2026. We voelen de noodzaak hiertoe temeer daar Nederland, en daarmee ook Gelderland en de daar binnen gelegen gemeenten en kernen, in een omvattende Grote Verbouwing van de ruimte zitten, met name van het buitengebied.

We zien het behoud van het draagvlak voor de laanboomteelt onder de bevolking en in de politiek als noodzakelijke voorwaarde om te komen tot  continuïteit van de license to produce and to develop. En dat dan tegen de achtergrond van de volop gaande zijnde transitie van de agrarische sectoren.

De laanboomteelt heeft de inwoners van de gemeenten Overbetuwe, Buren en Neder-Betuwe veel te bieden, maar we sluiten de ogen niet voor de kritische noten die over en met ons worden gekraakt. Ook daaraan besteden wij in dit manifest aandacht. Ons vertrekpunt is in gesprek gaan en blijven met overheden en met de samenleving ten einde wederzijds begrip te kweken en te behouden. We ronden daarom af met een tiental speerpunten in het bijzonder gericht op de lokale politiek.

Pluspunten van bomen voor mens en natuur

Laten we in alle bescheidenheid beginnen met de voordelen van bomen voor mens en natuur:

• Productie van zuurstof: voedsel voor de longen!
• Jaarlijks wordt in de laanboomteelt in het TCO gebied ruim 22 000 ton Co2 vastgelegd
• Vastlegging van fijn stof; in de drie gemeenten bij elkaar legt de laanboomteelt jaarlijks 50,5 ton fijn stof vast.
• Aan stikstofdioxide (NO2) wordt per jaar 43,4 ton vastgelegd.
• Hitte reductie: de koelcapaciteit van een volwassen boom komt over een met 10 airco’s, hierdoor kan de zomerse temperatuur in steden en dorpen wel met zo’n 10 graden naar beneden.
• Verhogen van de biodiversiteit zowel boven de grond als er onder
• Verhogen welbevinden van mensen
• Watervasthoudend vermogen van de bodem
• Privacy
• Verhoging waarde panden en WOZ-waarde
• Minder belasting van rioolstelsel door minder heftige run-off

Fact-sheet-biodiversiteit | Fact-sheet-klimaat-en-temperatuur | Fact-sheet-luchtkwaliteit | Fact-sheet-waterhuishouding

Bijdrage van laanboomteelt aan de regio

Maar met gemak kunnen we nog meer voordelen opsommen die de laanboomteelt heeft voor de regio en dus de gemeenten:

• De productie van een breed sortiment hoogwaardige bomen
• Het aanjagen van innovaties en verduurzaming in het laanboomcluster
• Het bieden van werk aan arbeidsplaatsen op korte afstand van de woonplaats (direct ca 1000) en indirect (enkele honderden)
• Magneet voor afgeleide activiteiten (dienstverlening, leveranciers, scholing)
• Bijdrage aan de leefbaarheid van de gemeenten en kernen (inclusief vereniging’s en kerkelijk leven)
• Bijdrage aan de bekendheid van de gemeenten
• Bijdrage aan de recreatieve waarde van de regio

Misschien staat u er niet altijd bij stil, maar het is al met al echt een hele lijst.

Enkele terechte en vermeende kanttekeningen bij de laanboomteelt

Hoewel de kwekers hun best doen en hun verantwoordelijkheid nemen naar de samenleving, worden er vanuit de samenleving ook kritische noten gekraakt en indringende vragen gesteld.

• “Want hoe zit het met gewasbeschermingsmiddelen?”

De hoeveelheid is de laatste jaren fors teruggebracht en vermindert nog jaarlijks. In wezen gaat het in de laanboomteelt vooral om herbiciden, bedoeld om onkruid onder de bomen tegen te gaan. Dit vanuit de gedachte dat onkruid ten koste gaat van de groei van de boom door het onttrekken van water en voedingsstoffen. Er wordt op steeds meer kwekerijen mechanische onkruidbestrijding toegepast waardoor het onkruid wordt weg geschoffeld dan wel afgemaaid. Een andere manier van verduurzaming of goed rentmeesterschap zo u wilt, zien we ook op geld doen, namelijk de aanleg van grasstroken tussen de bomen in combinatie met druppelbevloeiing. Dat bevordert bovendien de biodiversiteit op en in de grond en geeft ook verkoeling aan de bomen.

• “Ja, maar vorig jaar noteerden we toch een overschrijding van de normen van de Kaderrichtlijn Water”.

Inderdaad, naar aanleiding daarvan heeft TCO samen met leden en ketenspelers (teeltadviseurs en leveranciers) een dringend advies opgesteld om alle kwekers hierbij te helpen.

• “En hoe zit het dan met het watergebruik in de laanboomteelt?”

De laanboomteelt levert het overgrote deel van het jaar water aan het regionale watersysteem via sloten en door infiltratie van het regenwater naar het grondwater. In extra droge jaren kan gedurende een korte periode een watergift zeker van de wat kleinere boompjes noodzakelijk zijn, meestal via druppelirrigatie.

• “Nou dan kun je dat water toch wel opslaan?”

In tegenstelling tot de glastuinbouw beschikken de kwekerijen niet over zoveel daken dat dat een succesvolle insteek zou zijn. De boomkwekerij slaat water vooral op met behulp van het organische stofgehalte wat zorgt voor een sponswerking. Peilverhoging van de watergangen is dikwijls maar zeer beperkt realiseerbaar, aangezien de wortels van bomen niet graag in het water staan. Sterker nog dan sterven ze af.

• “Raakt die grond nu niet uitgeput door die laanboomteelt?”

Dat zou zeer onverstandig zijn van de kweker. Over het algemeen beslaat een teeltcyclus zo’n 5 of 6 jaar. Daarna krijgt het betreffende perceel een jaar rust. In dat jaar wordt een uitgekiende groenbemester ingezaaid met onder andere penvormige kruiden voor extra belichting. Die groenbemester wordt ondergewerkt voor het op peil brengen van het organisch stofgehalte van de bodem. Het organisch stofgehalte is nodig om de boom goed te laten groeien, maar ook om het water in de bodem te kunnen vasthouden. Behalve groenbemester worden stalmest en champost ingezet, eventueel nog aangevuld met pierengrond voor nog meer beluchting van de bodem.

• “Waarom zaaien jullie niet de hele kwekerij in met die mooie bloemmengsels?”

De bloemstroken hebben een dubbele functie. Enerzijds om het oog van kwekers en passanten te strelen, en anderzijds om nuttige insecten te lokken die vervolgens de schadelijke insecten moeten bestrijden. Dat laatste werkt alleen als die nuttige beestjes ook daadwerkelijk de bomen opzoeken en niet lekker lui tussen de bloemetjes blijven zitten. Tot slot gaat het om een uitgekiend mengsel van bloemenzaden, afgestemd op de soort insecten die op het bewuste perceel willen aantrekken.

• “Je ziet steeds meer laanbomen. Hoe zit dat? “

Meer bomen is niet aan de orde, maar er speelt vanwege de verdere verduurzaming van de teelt wel iets anders. De kwekers streven er meer en meer naar de bomen verder uit elkaar te planten, waardoor de mechanische onkruidbestrijding makkelijker wordt, maar ook om meer luchtcirculatie tussen de bomen te krijgen. Hierdoor neemt de ziektedruk af. Bovendien vraagt de markt ook vaker om forsere bomen dan vroeger.

• “Met die schaarse ruimte zou de laanboomteelt niet beter in het buitenland kunnen plaatsvinden?”

De Europese Unie is indertijd opgericht om de productie op de meest geschikte locatie te doen plaatsvinden. Wel nu, Midden-Betuwe is met de rivierklei, de beschikbaarheid van geschikt water, de infrastructuur van met name snelwegen, de centrumfunctie of het ecosysteem van elkaar beleverende kwekerijen, van toeleverende en dienstverlenende bedrijven als ook met het ondernemerschap en de kennis van teelt, sortiment en markten, uitermate geschikt voor de laanboomteelt. De bomen worden geleverd binnen de Europese markt. In dit ecosysteem van bedrijven, activiteiten, scholing en onderzoek worden ook zaken als innovaties, best practices en informatie razendsnel doorgegeven.

• “Waarom ontwikkelt men niet ziekteresistentie soorten?”

Dat is voor houtig gewassen niet zo eenvoudig en er gaat heel veel tijd mee heen. Er vindt continu selectie plaats van de minste ziekte gevoelige soorten, die veelal via enten en oculeren in de teelt worden opgenomen.  Ook is er veel aandacht voor de teelttechniek van vitale bomen. Die hebben immers gedurende de teelt en op de eindbestemming in tuinen, straten of parken nauwelijks of geen verdere bescherming tegen ziekten of plagen nodig. Hier richt het meerjaren onderzoek van TCO en het Laanboompact in samenwerking met onder andere HAS Den Bosch dan ook op.

• “Nog even terugkomend op de zogenaamde Teelt Ondersteunende Voorzieningen, de TOV’s, die ontsieren het landschap”.

Het landschap is een dynamisch resultaat van menselijk ingrijpen door de eeuwen heen tot op de dag van vandaag en de natuurlijke omstandigheden. Juist in het Rivierengebied is er door de grote rivieren sprake van een veranderend landschap. Kijken we naar de TOV dan betreft het in hoofdzaak een aanpassingsvorm aan klimatologische veranderingen. Hierdoor wordt de teelt immers minder gevoelig voor klimaatverandering. Mede daarom telen we bijvoorbeeld in potten en goten, en worden bodembeschermende platen neergelegd.

• “We horen de laanboomteelt nooit over circulaire reststromen”

Dat klopt wel een beetje. We doen het gewoon, maar praten er niet veel over. Zo gebruiken we stalmest van koeien- en geitenhouders in de buurt. En ook de champost komt uit de regio. Het afval- en snoeihout wordt deels versnipperd op de grond, deels gecomposteerd en komt als compost weer terug naar de kwekerijen. Het enige hout dat verbrand moet en mag worden is ziekhout (met name bacterievuur) in verband met het besmettingsgevaar. Hergebruik van restproducten van de waterzuiveringsinstallaties wijzen we van de hand, vanwege de mogelijke verontreiniging van onze kostbare bodems.

Wat vragen wij de samenleving en de politiek?

Kortweg is dat inzetten op een toekomstbestendige laanboomteelt, door het behoud van de license to produce voor de laanboomteelt in een veranderende wereld. De laanboomtelers zijn overtuigd van de noodzaak tot verdere verduurzaming en nemen daarin ook hun verantwoordelijkheid, ook al wordt dat lang niet altijd zo genoemd. Nagenoeg alle investeringen in het bedrijf en de voortdurende aanpassingen in de teelt staan in het teken van goed rentmeesterschap, van aanpassing aan het klimaat, van strenger overheidsbeleid en verschuivende verwachtingen van de samenleving.

Dat TCO desondanks en namens de ruim 165 leden pleit voor het behoud van de license to produce komt, omdat we te maken hebben met een meerjarig gewas. Vandaag doorgevoerde veranderingen kunnen pas echt worden beoordeeld op hun effect over ca 5 à 6 jaar. Daarom vragen we voldoende tijd om om te schakelen, aan te passen en te experimenteren. Als voorbeeld noemen we de natuur inclusieve teelt waarmee door een aantal kwekers waardevolle proeven zijn genomen, maar waarmee zij nog niet het eindpunt hebben bereikt.

Daarnaast is voor een deel van de noodzakelijke aanpassingen nieuwe teelttechnische kennis en inzicht nodig. En ook het verwerven van die nieuwe inzichten en het ontwikkelen van knowhow vergt tijd.

Speerpunten voor de lokale politiek

• Heb begrip voor de bedrijfsvoering van de laanboomteelt en accepteer dat niet alles tegelijkertijd of met een draai aan knop kan worden gerealiseerd. Zorg voor praktisch en uitvoerbaar gemeentelijk beleid zonder bovenwettelijke regels.
• Sta per direct toe dat de zogenaamde teelt/spuitvrije zone van 50 m ten opzichte van gevoelige objecten als woningen, scholen of campings beteeld mogen worden met bomen die niet met voor mens en milieu schadelijke stoffen bespoten mogen worden. TCO beschikt over lijst met bomen die hiervoor in aanmerking komen. Handhaving kan betrouwbaar via het nemen en analyseren van bladmonsters.
• Biedt kwekers voldoende ruimte voor teelt ondersteunende voorzieningen (TOV) met ruimhartige mogelijkheden voor bovengrondse teelt in potten of goten nabij het bedrijfspand. Hiermee versterkt de concurrentiepositie van de kwekerij, lever je een bijdrage aan de verduurzaming en speel je ook in op de schaarse ruimte. Bovendien zorg je zo voor een vlottende voorraad van levend materiaal (de bomen) nabij het bedrijf, en voorkom je onnodige transport bewegingen over de openbare weg als deze teelt verder weg op een bedrijfsterrein zou komen te liggen.
• Biedt mogelijkheden voor ruimtelijke inpassing vanaf de zichtzijde van het perceel.
• Maak de aanleg van de bodembeschermende platen vergunning vrij. Dit betreft tijdelijke voorzieningen om enerzijds de bodem en het bodemleven te beschermen en om anderzijds te voorkomen van modder op de weg (verkeersveiligheid).
• Sta gecertificeerde huisvesting van arbeidsmigranten toe op de eigen bedrijven, en maak het mogelijk dat er lokaal uitwisseling kan plaatsvinden tussen agrarische bedrijven.
• Betrek kwekers in een vroeg stadium bij de nieuw te maken omgevingsplannen, en zorg voor uitvoerbare regels.
• Laten we de haalbaarheid van groen-blauwe dooradering eerst via enkele pilots verder verkennen.
• Draag zorg voor een vlotte afhandeling van aanvragen voor een vergunning.
• Wees bereikbaar en aanspreekbaar voor ondernemers

Tot slot

De laanboomteelt draagt in hoge mate bij aan de vitaliteit en het gevarieerde voorzieningenniveau in de drie gemeenten, biedt hun inwoners de zekerheid van schone, zuurstofrijke lucht en zorgt voor onderhoud van het buitengebied.

Tegelijkertijd wordt dagelijkse en met behulp van meerjarig onderzoek gewerkt aan verdere verduurzaming en klimaatadaptiviteit van de laanboomteelt. Dat veronderstelt dat de (gemeentelijke) overheden samen met de bedrijven een heldere koers uitzetten voor wat er van hen verwacht wordt. Zo is de intergemeentelijke strategische visie over de laanboomteelt van het Laanboompact die dateert uit 2015 hard toe aan een grondige actualisatie. Met doelsturing en je niet verliezen in middelsturing, laat de middelkeuze maar aan de professionaliteit van de ondernemer.

Hopelijk biedt deze inbreng u steun en inspiratie bij het voorbereiden, bepalen en uitdragen van standpunten over het buitengebied en de laanboomteelt in uw gemeente. Ons adagium luidt dan ook ”Samen voor een toekomstgerichte laanboomteelt”. In aansluiting daarop zijn wij uiteraard graag bereid met u hierover in gesprek te gaan.

Goos Cardol | voorzitter TCO| 06-38114664 | voorzitter@treecentreopheusden.nl

Wilt u meer weten? Of hebt u nog vragen? Of overweegt u een werkbezoek in uw gemeente?
Mailadres: secretariaat@treecentreopheusden.nl